English translation: click here.
Birkenau, Polen
April 2018
Moleskine watercolor notebook A5, potlood, Lamy Al-star vulpen met Noodler’s Lexington Grey inkt, Lamy Joy vulpen met Noodler’s Bulletproof Black inkt, Van Gogh aquarelverf en een waterbrush
door Lijn Hof
Als je een tijdje op Facebook scrolt, op zoek naar urban sketches, kom je vooral ‘onschuldige’ onderwerpen tegen. Zelden schuurt het. Soms stuit je op het verslag van een demonstratie of een bosbrand, maar echt verontrustend wordt het bijna nooit. Dat is deels de kracht van de urban sketchers beweging. Je gaat zitten, kijkt om je heen en tekent dat ene markante huis of dat interessante straatje, een vissersboot tijdens je vakantie of een hijskraan op het bouwterrein om de hoek. Het heeft iets meditatiefs dat kijken en schetsen.
Ik nam deze zomer deel aan het symposium in Porto. Het was een mooie, door en door vriendelijke happening. Ik vond het ontroerend, die achthonderd schetsers met hun krukjes en schetsboeken. En ik keek met plezier naar de schetsen van huizen met wasgoed, mensen op terrasjes, kerken, de Ponte Dom Luís (heel vaak ) en de tram (ietsje minder vaak).
Maar hoe ga je om met een minder aangenaam onderwerp? Mag je alles zomaar tekenen, ook een kwetsbare zwerver of plek die historisch beladen is? En als je zo’n onderwerp tekent, voel je je dan opgelaten? Of kun je je afsluiten voor je omgeving?
René Fijten maakte een aantal schetsen in Auschwitz en Birkenau en ik was benieuwd naar zijn verhaal.
‘Eens in de twee jaar maken we met een kleine groep vrienden een stedentrip in Europa, vertelt hij. ‘Meestal in het voor- of najaar. Dit keer naar Krakau, een prachtige stad. Onderdeel van de trip was een bezoek aan Auschwitz. Het bestaat uit drie kampen, waarvan hoofdkamp Auschwitz 1 en vernietigingskamp Birkenau de bekendste zijn.
In dit soort moeilijke situaties overweeg ik altijd of ik wel zal schetsen (onafhankelijk van de vraag of ik het daarna op internet deel). Soms lijkt het nogal respectloos.
Zo heb ik eerder de lijkverbrandingen langs de Ganges in India niet op locatie getekend, maar de scène in mijn geheugen geprent en later die avond geschetst.
Andere onderwerpen heb ik wel op locatie getekend, zoals een bedelaarster in Magdenburg, de kapel met schedels in Rome en de crematieovens in concentratiekamp Theresienstadt.
Altijd een lastige afweging. Als anderen het fotograferen, moet je het kunnen schetsen, zo bepaal ik meestal waar de grens ligt.
Je zou zelfs kunnen beargumenteren dat je door schetsen je onderwerp beter tot zijn recht laat komen. Veel foto’s worden tegenwoordig nogal terloops gemaakt, zeker in deze tijd van selfies.’
René mocht de kampen alleen bezoeken onder begeleiding van een gids. Tijdens het verhaal van de gids kon hij af en toe een snelle tien-minuten-schets maken.
‘Dat betekent dat je supersnel moet werken, en een eenvoudige verbeelding van je onderwerp moet kiezen. Daarnaast moet de compositie helder en duidelijk in elkaar zitten, en je moet meteen de hoofdzaken tekenen, details kun je eventueel later uit je geheugen toevoegen.’
In Auschwitz 1 kreeg René de kans een wachttoren te schetsen, maar veel verder dan de contouren kwam hij niet, omdat de gids de groep alweer verder leidde.
In Birkenau was de gids minder strikt.
‘Na een tijdje lopen over het erg grote en tamelijk lege terrein, langs de rangeersporen, kwamen we bij de ruïnes van de gaskamers zelf.
Ik had tevoren een documetaire op Netflix gezien, en de gruwelijke werkelijkheid was nogal heftig. Maar ik wist ook meteen: dit wil ik tekenen.’
Volgens René is het deels een kwestie van ervaring. Hij tekent al jaren, vroeger veel tijdens zakenreizen, dan was er altijd weinig tijd tussen alle afspraken door. Hij is dus gewend snel een onderwerp te zoeken. Maar in dit geval speelde er nog iets anders mee. Hij wist meteen dat dit beeld, deze ruïne, de gruwel van Birkenau representeerde.
‘Ook omdat ik net die documentaire had gezien,’ vertelt hij. ‘Onder dat beton zijn zo’n beetje 80.000 mensen gestorven. Onvoorstelbaar.’
René koos een plek iets opzij van de groep.
‘Ik bepaal altijd eerst mijn positie; het beeld moet kloppen. De ruïne heb ik staand getekend, met mijn Moleskine A5 watercolor notebook in de hand.
Eerst snel met potlood de contouren, daarna met inkt: Lexington Gray en vervolgens Bulletproof Black. Tenslotte met de waterbrush snel wat kleuren erin. De zwarte inkt bloedde een beetje, dat gaf een mooi groezelig effect.
Tegen de tijd dat de gids verder liep was ik klaar. Ik maakte de schets in ongeveer zeven minuten.
Als ik eerlijk ben: tijdens het schetsen zelf was ik behoorlijk geconcentreerd bezig, hoewel ik het verhaal van de gids toch kon volgen.
Het maakt me ook niet uit of anderen me zien tekenen, ik krijg zelden opmerkingen.
Ik denk wel dat het feit dat ik staand schets een rol speelt, ik pak mijn spullen direct uit mijn tasje en het ziet er allemaal tamelijk terloops en onopvallend uit.
Maar toch, de gruwelijkheid van het onderwerp liet me niet los. We kwamen die dag langs martelkamers en vitrines met opeengegooide koffers, brillen, schoenen, en lege bussen Zyklon-B en een zaal vol menselijk haar
We waren opgelucht toen we van het terrein afliepen, emotioneel helemaal leeg en murw.
Hoe kijkt René achteraf naar deze schets?
‘Terugkijkend vind ik dit nog altijd de meest indrukwekkende tekening van de vier die ik in Auschwitz maakte. De beroemde poort deed me eigenlijk niks, en trouwens het hek Arbeit macht frei ook niet. De gaskamer, samen met een tekening die ik van de schoorstenen maakte, doen me het meeste. Ik denk omdat ze direct verwijzen naar de slachtoffers, het leven (de barakken) en de dood (de gaskamers). Maar wat je ook tekent, het blijft onvoorstelbaar wat zich daar heeft afgespeeld.’
OPROEP!
Dit was het derde artikel waarin Lijn Hof op zoek gaat naar het verhaal achter de schets. Ze is op zoek naar nog meer van jullie verhalen!
Heb je zelf een schets met een verhaal, of een schets van een speciale plek of gebeurtenis? Een schets van je lievelingsplek, waar je telkens weer terugkomt?
Neem dan contact op met Lijn Hof via Facebook. En als je niet op Facebook zit, stuur dan een mailtje naar Roger, van de redactie. We zouden het heel fijn vinden als je wil meedoen!
René Fijten and the ruins of gas chamber 2
Birkenau, Poland
April 2018
Moleskine watercolor notebook A5, pencil, Lamy Al-star fountain pen with Noodler’s Lexington Grey ink, Lamy Joy founatin pen with Noodler’s Bulletproof Black ink, Van Gogh watercolours and a waterbrush
by Lijn Hof
When you surf on Facebook and look at urban sketches, you will mostly see ‘innocent’ subjects. It seldom hurts. Sometimes, you come upon a report of a demonstration or a forest fire, but it never gets really disturbing. That is part of the power of urban sketching: you sit down, look around you and start to draw that remarkable house, that interesting little street, that fishing boat you see during your holiday or that construction pit around the corner at home. It is a bit meditative, this looking and sketching.
I took part in the Symposium in Porto. It was a nice, very friendly event. I found it touching, those 800 sketchers with their stools and sketchbooks. And I enjoyed watching the sketches of houses with their laundry, people on terraces, churches, the Ponte Dom Luís (very often) and the tram (a little less often).
But what will you do with a less pleasing subject? Are you allowed to draw anything, like a vulnerable homeless man or a place that is historically loaded? And if you draw such a subject, do you feel embarrassed? Or can you shut yourself off from your environment?
René Fijten made several sketches in Auschwitz and Birkenau and I was curious about his story.
‘Once every two years, we make a city trip in Europe, with a group of friends,’ he says. ‘Mostly in spring or autumn. This we went time to Krakow (Poland), a beautiful city. Part of our trip was a visit to Auschwitz. There are three camps, of which main camp Auschwitz 1 and extermination camp Birkenau are the most known.
In this kind of difficult situations, I always consider whether I will sketch it or not (regardless of the question if I want to share the sketch on the internet afterwards). Sometimes, it seems so disrespectful.
For example: I have sketched the cremation of the dead in the Ganges, not on location, but in my hotel at night, from memory.
Other subjects I did draw on location, like a beggaress in Magdenburg, a chapel with skulls in Rome and the cremation ovens in concentration camp Theresienstadt.
It is always a hard consideration. If others can take a photo, I can make a sketch, that is how I mostly determine what is allowed.
You could even argue that by sketching it, you do more justice to your subject. A lot of photos are made casually, certainly in this time of selfies.’
René could only visit the camps with a guide. During the story of the guide, he made quick ten-minutes-sketches.
‘It means that you have to be superfast and that you have to choose a clear depiction of your subject. The composition must be clear, you just draw the main shapes. Details can be added later, from memory.’
In Auschwitz 1 René got the opportunity to sketch a watch tower, but he couldn’t draw more than its outlines, because the guide and the group went ahead. In Birkenau, the guide was less stringent.
‘After having walked over the extensive and rather empty terrain, along the railway tracks, we arrived at the ruins of the gas chambers. Before, I had seen a documentary on Netflix, and the cruel truth was fierce. But I directly knew: I want to draw this.’
According to René, it is partly a question of experience. He has been drawing for years, during business trips for example, and then you have only very short periods between meetings that you can draw. So he is used to make a quick choice of subject. But in this case, something else played a part. He knew that this image represented the atrocities of Birkenau.
‘Also because I had just seen that documentary’, he says. ‘Under that concrete some 80.000 people have died. Unimaginable.’
René chose a spot at some distance from the group.
‘First I decided on my position, the image must be right. I drew the ruins standing up, my Moleskine A5 watercolor notebook in my hand. First quickly the outlines, with a pencil, than with ink: Lexington Gray and Bulletproof Black. Finally, I applied some colours with a waterbrush. The black ink bleeded a little, which gave a interesting, rough effect.
When the guide went ahead, I was ready. I finished the sketch in seven minutes.
Honestly, I was fully concentrated on my sketch, even if I followed the story told by the guide. I didn’t care if others saw me draw, I seldom get remarks.
I do think that drawing standing up makes a difference: I take my gear out of my bag very quickly and it all looks casual and discrete.
But still, I couldn’t let go the cruelty of the subject. That day, we passed the torture chambers and displays of suitcases, glasses, shoes, empty bottles of Zyklon-B poison and a room full of human hair. We were relieved when we walked out of the terrain, we ware emotionaaly empty and dull.’
How does René look back on this sketch?
‘With hindsight, this is the most impressive drawing of the four I made in Auschwitz. The famous gate and the fence ‘Arbeit macht frei’ didn’t make an impression on me. The gas chamber, together with the drawing I made of the chimneys touch me the most. I think because they refer directly to the victims, the life (the barracks) en the death (the gas chambers). But whatever you draw, it is hard to imagine what has been going on there.’
Recente reacties