door Roger Klaassen

Urban sketchers moeten dappere mensen zijn. Want er is moed voor nodig om ergens ‘in het wild’ te gaan tekenen. Je stelt je niet alleen bloot aan het weer en het verkeer, maar ook aan de ogen van voorbijgangers en toeschouwers.

Ik vind dat urban sketching voor iedereen een plezierige bezigheid moet zijn. Je moet geen enkele belemmering voelen om op een mooi plekje te gaan tekenen.

Als urban sketchers zeggen dat ze zich onzeker of onprettig voelen door omstanders en voorbijgangers, krijgen ze van andere tekenaars vaak te horen: ‘Trek je er niets van aan. Gewoon doen!’ Goed bedoeld natuurlijk, en voor veel mensen ook waar, maar de onzekerheid wordt er niet minder van. Ik probeer in dit artikel wat concrete tips te geven.

Iedereen is anders, dus de tips die ik hieronder heb verzameld zullen niet iedereen helpen. Je hebt nu eenmaal mensen die makkelijk een praatje maken en trots hun schetsboekjes laten zien en je hebt mensen die eerder terughoudend of verlegen zijn en hun tekening het liefst tegen de borst houden. Doe wat jou het best past!

Niet te bang zijn…

Laat ik beginnen met een makkelijke opmerking: omstanders vallen in de praktijk meestal wel mee. Ik zal het met verhalen van urban sketchers proberen te onderbouwen.

Het schrikbeeld – gelukkig valt de praktijk meestal mee!

Veel urban sketchers vertellen dat verreweg het grootste deel van de voorbijgangers hun niet opmerkt en gewoon voorbij loopt.

De voorbijgangers die wel op de urban sketchers afkomen, zijn dus mensen die belangstelling hebben. Meestal zullen ze vragen of ze mogen kijken. De mensen die op je af komen vallen in twee groepen te verdelen: de mensen die belangstelling hebben voor het tekenen op zich en de mensen die belangstelling hebben voor het onderwerp dat je tekent.

Van die eerste groep kun je verwachten dat ze willen weten wat je doet, waar je mee werkt, hoe vaak je dit doet enzovoorts. Ook zullen een aantal van deze mensen juist hun verhaal kwijt willen, over hun vader of moeder, oom of tante (enzovoorts) die zelf ook tekenen of tekenden. Kinderen vallen meestal in deze groep: ze kijken graag mee en stellen je allerlei vragen over pennen, verf, penselen, enzovoorts.

Die andere groep – zo is de ervaring – wil meestal graag zelf iets vertellen over het onderwerp wat je aan het tekenen bent. Ze weten wie er in dat huis woonde, welke winkel er vroeger zat, enzovoorts. Soms willen ze gewoon hun levensverhaal aan je kwijt. Ik vind dit zelf altijd een leuk soort mensen waar ik graag een praatje mee maak.

Kortom: van alle voorbijgangers komt er maar een enkeling naar je toe, en de reacties en vragen zijn meestal belangstellend en oprecht nieuwsgierig.

Van ervaren urban sketchers hoor je meestal dat ze een praatje tijdens het tekenen leuk en gezellig vinden, en dat het voor hun bij urban sketching hoort. Zoals herinneringen aan geuren, het weer en het eten van die dag altijd een beetje aan je schets blijven hangen, gebeurt dat ook met bijzondere ontmoetingen.

Een urban sketcher vertelde dat je normaal gesproken geen gesprek voert met wildvreemde mensen op straat, maar dat dat tijdens het tekenen wel eens gebeurt. Je ontmoet mensen die je normaal niet zou spreken, van oudere mensen die een praatje komen maken op een zondagochtend, tot hangjongeren die nieuwsgierig komen kijken.

Soms heb je als urban sketchers geluk en wordt je een kop koffie aangeboden door een buurtbewoner. Ik las ook verhalen van urban sketchers die hun tekening ter plekke konden verkopen.

Vervelende omstanders

Maar ondanks dat de meeste omstanders belangstellend en geïnteresseerd zullen zijn, heb je ook omstanders die vervelend kunnen zijn. Bedenk dat de meeste van die vervelende omstanders het goed bedoelen – maar wat voor hun een onschuldig grapje kan zijn, of een goedbedoeld advies, kan jou toch van je stuk brengen en je plezier vergallen.

In de categorie ‘vervelend’ staan kritische opmerkingen over de tekening zelf met stip bovenaan. Denk aan opmerkingen als ‘Je moet nog veel oefenen’ of ‘Dat klopt niet – het moet iets hoger/breder/langer/korter/enzovoorts’. Mijn advies zou zijn: ga er niet op in, jij hoeft je niet te verantwoorden voor je tekening. Beperk je tot een opmerking als ‘Ik ben ook nog niet klaar’ of ‘Bedankt voor de tip’. Op die manier hou je het kort en zal de omstander weer verder lopen. En: je hoeft je tekening natuurlijk helemaal niet te laten zien, als je dat niet wilt. Je schetsboek dichtdoen of tegen de borst houden is prima.

Als je zelf onzeker bent over je tekening, dan kunnen dit soort opmerkingen het plezier flink bederven. Probeer je er zo weinig mogelijk van aan te trekken – je weet zelf het beste dat je al doende leert en voor de meeste urban sketchers is het maken van een ‘perfect plaatje’ ook niet het doel.

Een andere categorie zijn de grappenmakers (meestal mannen, zo leid ik af uit de reacties). Grappen als ‘Een foto nemen is sneller’, ‘Sta ik er op?’, mensen die cijfers geven aan je tekening of helemaal niet ter zake doende opmerkingen – we komen ze allemaal wel eens tegen. De een zal de grappenmaker met een gevatte opmerking van repliek willen dienen en de ander zal even diep zuchten. Ook hier is mijn tip: doe wat bij je past, maar houd het kort zodat de grappenmaker zijn weg vervolgt. Niet reageren is soms het beste.

Porbeer altijd vriendelijk te blijven. Boosheid lokt boosheid uit, en dat is wel waar je het minst op zit te wachten.

In alle jaren dat ik me met urban sketching bezig houd, heb ik slechts van één geval gehoord waarbij een urban sketcher door een voorbijganger werd lastig gevallen (denk aan ongewenste intimiteiten en handtastelijkheden). Het enige wat je dan kunt doen: spullen inpakken, hulp zoeken bij omstanders of politie, of zelfs aangifte doen.

Tips om het contact kort te houden

Zelfs als je contact met omstanders niet eng vindt, maar juist aangenaam, dan nog zul je soms ook weer ongestoord verder willen met je tekening. Ik verzamelde een aantal tips om dat kenbaar te maken aan de omstander.

Omdat eerlijkheid het langst duurt en duidelijkheid het effectiefst, is het in de meeste gevallen het beste om simpelweg te zeggen: ‘Ik zou nu graag weer verder tekenen.’ Of: ‘Het spijt me, maar ik kan niet tekenen als mensen dichtbij staan (of meekijken). Het is niets persoonlijks.’

En bedenk altijd: als jij dat niet wilt, dan hoef je natuurlijk niet te laten zien waar je mee bezig bent. Zie je iemand meekijken, doe gerust je schetsboek dicht. Vergelijk het met iemand die een brief schrijft, of in een dagboek – dan is het ook niet normaal om zomaar mee te lezen.

Als antwoord op kritiek of ongewenste tips: ‘Oké, bedankt voor de tip.’ Een reactie die veel mensen op de vlucht zal doen slaan, maar juist ook het begin kan zijn van een leuke ontmoeting: ‘Doe het eens voor.’

Als je het kort wilt houden en mensen vragen wat je aan het doen bent: ‘Het is voor een cursus.’ of ‘Ik ben het aan het leren’. Bijkomend voordeel: hier ondervang je meteen mogelijke kritische opmerkingen.

Praktische tips om omstanders te vermijden

Ga met je rug tegen een muur of heg zitten of staan. Ik heb zelf geen moeite met belangstellenden, maar toch sta ik ook graag ergens tegenaan: zo word je in elk geval niet verrast door iemand die ineens achter je staat.

Ook een goede tip: ga niet in de weg staan. Dus als je op een drukke plek wil tekenen, ga dan niet in de stroom staan van de voorbijgangers. Ook hier is het slim om tegen een muur te gaan staan, in een portiek of tegen een dieperliggend raam.

Een andere tip die je vaak krijgt is om juist rustige plekken op te zoeken om te tekenen. Nu is mijn ervaring juist dat drukke mensen op drukke plekken (ik denk bijvoorbeeld aan een plek als Utrecht CS) je niet opmerken en je voorbij lopen, terwijl je als tekenaar die in een leeg landschap staat natuurlijk in het oog springt. Dus ik weet niet wat wijs is… maar voor de gemoedsrust is het misschien beter om een rustig plekje op te zoeken.

Houd je uitrusting klein. Een tekenaar achter een ezel of statief valt meer op dan iemand die in een klein boekje krabbelt. Zeker een handige tip als je voor een eerste keer buiten gaat tekenen, maar op langere termijn moet je natuurlijk op pad durven gaan met je lievelingsspullen.

Een voor de hand liggende tip: ga geen mensen tekenen als je contact wilt vermijden. Mensen voelen zich snel bekeken (en dat zijn ze in dit geval dan ook), en ik vind het logisch dat ze dan willen zien wat je doet of dat ze er iets van zeggen. En als je mensen wilt tekenen en contact wilt vermijden, ga dan naar plekken waar mensen druk zijn en ze jou minder snel zullen opmerken.

Het dragen van een koptelefoon is ook een praktische tip. Een koptelefoon zal veel mensen ervan weerhouden je aan te spreken, het is een signaal dat je even bezig bent. En vragen ze je toch iets, dan kun je makkelijker doen alsof je het niet hebt gehoord.

Als je het spannend vindt om te beginnen, neem de tijd en ga rustig zitten. Kijk een beetje rond en neem de omgeving in je op. Als je je meer op je gemak voelt, pak er dan pas je schetsboek bij.

Ga tekenen in een groepje (met zijn twee is ook een groepje). Niet in het bijzonder om omstanders te vermijden, maar met het idee dat je samen sterker staat. Doe mee met een bijeenkomst van urban sketchers bij jou in de buurt.

Nu kan ik me goed voorstellen dat juist het op pad gaan met andere tekenaars spannend is. Op Facebook en op onze site zie je vaak heel mooie tekeningen en ontstaat misschien het gevoel dat je te kort schiet of niet helemaal op je plaats bent. Bij urban sketchers-bijeenkomsten is iedereen welkom: er komt een mix van ervaren tekenaars en beginners op af. Iedereen tekent op zijn eigen niveau. De meest ervaren tekenaar kan leren van een absolute beginner. De sfeer tijdens urban sketchers-bijeenkomsten is er een van vriendelijkheid en behulpzaamheid.

Aan de slag

Bovenstaande tips en adviezen geven een idee wat je kunt doen en laten. Dan nog zal het de eerste keren best spannend zijn om op straat te gaan tekenen.

Uit de tips van urban sketchers haalde ik deze wijze raad: accepteer dat je het spannend vindt, en dat dat helemaal niet gek is.

Ervaren urban sketchers vertellen dat ze het de eerste keren ook spannend vonden om de straat op te gaan. Maar inmiddels zijn ze er aan gewend en voor veel urban sketchers hoort het contact met omstanders er helemaal bij.

Urban sketcher Peer Wolkers met gezellig veel omstanders in Senegal.

Omdat je als urban sketcher geconcentreerd aan het werk bent, zul je vrij snel na het opstarten zo opgaan in het werk dat omstanders je minder zullen opvallen.

De beste manier om aan omstanders te wennen en zelfvertrouwen op te doen, is een aardig mens te ontmoeten. Dus: kom je een urban sketcher tegen, begin een aardig gesprekje. Zo helpen we elkaar om deze drempel weg te nemen.

Heb jij een andere goede tip, of een verhaal om de angst weg te nemen, laat het dan weten in een reactie hieronder.