door Roger Klaassen

De meeste urban sketchers maken hun tekeningen in kleur. Dan valt het op als er een urban sketcher consequent zwart-witte schetsen deelt in onze Facebook-groep. Al een tijdje vielen mij de tekeningen op van Rieuwert Catz: heel precies, maar toch vlot en spontaan getekende en gearceerde schetsen. Tijd voor een kennismaking.

Rieuwert in actie aan de Bruchhauser Steine.


Kleine verrassing. Ik kende Rieuwert alleen van zijn profielfoto op Facebook, die een leeftijd van rond de 40 jaar deed vermoeden, maar…: “Ik ben nu 68 jaar oud en sinds twee jaar met pensioen. Ik heb 41 jaar met veel plezier voor de klas gestaan. De laatste 35 jaar was dat aan het Stedelijk Gymnasium in ’s-Hertogenbosch, waar ik dagelijks vanuit Arnhem per trein naar toe reisde. De eerste jaren gaf ik er tekenles in de onderbouw en later werd ik docent Kunst Beeldend, waardoor ik de leerlingen tot en met het eindexamen kon begeleiden.”

In zijn tekenlessen ging Rieuwert met zijn leerlingen ook wel buiten in de stad tekenen – lang voordat de term ‘urban sketching’ werd uitgevonden.

Na zijn pensioen had Rieuwert wel even tijd nodig om te wennen aan een leven zonder leerlingen, maar hij heeft genoeg hobby’s om zich bezig te houden: “Naast tekenen ben ik altijd bezig geweest als pianist in allerlei bandjes – funk, latin en later jazz. Momenteel speel ik als pianist in twee jazzorkesten en daarnaast nog met een trio. Geen kans om me te vervelen.”

Vlotte schets op pakpapier in Toscane in 2004. Straatje in Sienna. Het papier leende zich absoluut niet voor waterverf, maar daarom juist leuk om te proberen.


Urban Sketching

We zagen al dat Rieuwert met zijn leerlingen buiten ging tekenen. Hij is dan ook al heel lang bezig met urban sketching. “Mijn eerste schetsen dateren uit 1985 toen ik naar Indonesië ging en een getekend dagboek bij hield. Dat vond ik leuker dan foto’s maken. Foto’s maken is leuk, maar het blijft toch een platte registratie binnen een seconde. Dan ga ik liever tegen een boom zitten en probeer te analyseren wat ik voor mijn neus zie. Of het dan precies klopt, vind ik minder belangrijk. Je leert zo het object of de omgeving beter kennen en later weet je het ook makkelijker terug te halen in je geheugen.”

Urban sketching kan ook tot onverwachte wendingen in het leven leiden. “Via het schetsen heb ik ook in Vietnam in 1996 mijn huidige vrouw leren kennen in een klein plaatsje buiten het toeristengebied.”

Pleintje in Maribor, Slovenië. Ik was bang dat de kerk te donker zou worden maar uiteindelijk past hij goed in het geheel. Het pleintje zat achter ons hotel en ik zat mooi in de schaduw.


“Ik vind urban sketching ook gewoon ontspannend. Als we met ons gezin een stad aandoen dan vind ik het heerlijk om me even terug te trekken terwijl de rest gaat shoppen. Inmiddels heb ik een opvouwstoeltje dat in mijn rugzak past, maar doorgaans zat ik gewoon op de grond.”

Voor Rieuwert is urban sketching een manier om een (nieuwe) omgeving te leren ontdekken. Ook daarom werkt hij thuis niet verder aan een tekening. “Het proces van het tekenen wil ik ter plekke afsluiten en als ik er thuis nog aan zou gaan werken moet ik echt weer in de tekening ‘stappen’. Dat werkt bij mij niet.”

De Bruchhauser Steine in het Sauerland. Ik was er met een goede kennis van me en nu eens geen huizen, maar puur natuur. Grote rotspartijen die uitsteken in het landschap.


Een artistieke wens

Rieuwert heeft een grote artistieke wens: “Ik zou heel graag goed willen leren aquarelleren. Ik ben jaloers op een aantal Aziatische aquarellisten, zoals Jasmine Huang en Chien Chung Wei (beiden uit Taiwan). Geweldig zoals deze laatste zijn aquarellen opbouwt en hoe goed hij kleuren waarneemt – zelfs van een saai onderwerp weet hij iets te maken. De Australiër Joseph Zbuvic schildert werkelijk fenomenaal huizen, straten en auto’s. Ik noem ook nog Alvaro Castagnet (Uruguay). Deze schilders bouwen hun werk op vanuit een nat in nat schildering, zonder eerst met een pen iets te tekenen. In mijn ogen is dat de moeilijkste techniek, maar daarom juist de moeite van het aanleren waard. Ongelooflijk hoe deze mensen de techniek beheersen, contrasten opbouwen zonder dat het een vage nikszeggende schildering wordt.”

Het gaat Rieuwert om het spel van licht en donker dat hem zo aanspreekt bij deze aquarellisten. “Ik zoek graag naar plekken waar het licht een rol speelt in de compositie. Ik houd van het spel van licht en schaduw voorzover dat me in Nederland lukt. De impressionisten vormen mijn favoriete kunststroming – zij kunnen zo mooi indrukken van het licht weergeven. Tot nu toe heb ik niet veel objecten in het juiste licht (met schaduw) gevonden, maar het contrast bepaalt zeker ook een deel van de tekening. Ik heb wat dat betreft nog genoeg te leren.”

Een laatste voorbeeld voor Rieuwert is Wendy Artin. “Zij werkt als een impressioniste, in zwart-witte en monochrome aquarellen. Dat komt mogelijk nog het dichtst bij wat ik zou willen. Als ik dat ooit zou kunnen.”

Eén van Rieuwerts eerste experimenten met aquarel en impressionistisch werken.


Materialen

Het liefst zou Rieuwert tekenen met potlood, maar ja: “Potlood vervaagt na een tijdje in een schetsboek, dus daar ben ik mee gestopt. Potlood is en blijft wel een fantastisch materiaal als het gaat om nuances in de lijnen. Uiteindelijk ben ik overgestapt op fineliners. Ik gebruik fineliners van verschillende merken: Artline, Staedtler of Micron. Het is maar net wat ze in de winkel hebben. Ik gebruik ze door elkaar heen, meestal 0,2 mm en 0.3 mm. Daar arceer ik het fijnst mee.”

Rieuwert begint zijn tekeningen met een snelle opzet met potlood. Slechts een paar lijnen, dan gaat hij over op de fineliner. “Ik teken nooit eerst alles met potlood, maar vrijwel alles meteen met pen. Als ik wel alles in detail zou schetsen met potlood kost het me te veel tijd en raak je ook de spontaniteit kwijt.” Rieuwert werkt vrij snel: 50 minuten is wel de limit voor een tekening, vindt hij.

De Wijnhuistoren in Zutphen. Normaal laat ik auto’s weg, maar ik vond ze mooi passen in het geheel. Getekend met de Gelderland Urban Sketchers op een erg koude dag. Lekker vlot gewerkt.


In de meeste tekeningen volstaat Rieuwert met fijne arceringen om licht en donker te krijgen, maar soms gebruikt hij aquarelverf om grijsvlakken te maken om nog meer contrast in zijn tekeningen te krijgen. Het kan ook dat hij met aquarelverf eerst grijsvlakken maakt, waar hij overheen arceert. Hij heeft niet echt een vaste aanpak wat dat betreft.

“Doorgaans mis ik geen kleur in mijn tekeningen, maar misschien verander ik dat nog wel de komende tijd. Ik werk vrijwel altijd in zwart-wit al heb ik in het verleden wel met kleur gewerkt. Meestal start ik en denk : misschien gooi ik er later nog wat kleur in, maar mijn arceringen vragen niet direct om kleur en het wordt dan ook te druk. Het is ook zo dat ik alle tekeningen op locatie maak en nooit thuis uitwerk, bijvoorbeeld in kleur.”

Ervaringen en tips van Rieuwert

Urban sketching – sommige voorbijgangers begrijpen het niet. “Op een mooie zomerse dag zat zat ik in park Sonsbeek in mijn woonstad Arnhem een boerderij te tekenen. Meestal ben ik totaal niet bezig met mensen die langslopen en meekijken. Ik vind het leuk als iemand iets zegt, maar vaak heb ik niet eens in de gaten als er iemand achter me staat. Op een gegeven moment komt er een man naar me toe en die zei: ‘Maarre… je tekent meteen met pen, wat nou als je een fout maakt?’ Ik moest daar hartelijk om lachen en zei: ‘Dan staat die fout er, maar dat maakt toch niet uit? Bovendien, wat is fout?’ Oei, dat viel bij hem toch wat vreemd: in zijn beleving kon het niet dat je dan je tekening zo liet, elk lijntje zou moeten kloppen.”

Snelste schets ooit in Triest, Italie. We moesten de bus halen die 20 minuten later kwam. Espresso laten staan. Fineliners in combinatie met een dikdunstift of hoe dat ook heet en waterverf.


In Albanië was de tekenende Rieuwert een bezienswaardigheid. “Ik tekende daar afgelopen jaar in een dorpje. Twee jongetjes kwamen kijken hoe ik een straatje met hun huis aan het tekenen was en ze gingen hun hele familie uit huis halen, met opa en oma erbij, om te kijken wat ik aan het tekenen was. Mijn Albanees is niet echt top, maar ik begreep uit hun enthousiasme dat ze het mooi vonden.”

“Ik ga graag met de fiets of per trein naar plekken toe die ik nog niet gezien heb, liefst historische plekken. Dat helpt vaak bij het weergeven. In Nederland zijn nog genoeg oude vestingstadjes waar wat te tekenen valt. Ik combineer dat dan met een museumbezoek en een broodje kroket met een pilsje.”

Rieuwert kiest de plekken die hij tekent zorgvuldig uit. “Meestal zoek ik een gebouw waar wat bomen of struiken omheen staan. Die komen de compositie vaak ten goede en bomen en struiken vind ik gewoon ook leuk om te tekenen naast de rechte lijnen van de gebouwen.”

Indruk van de rivier Soca bij Kobarid. Heerlijk rustig om 7 uur ’s ochtends.


“Ik teken graag karakteristieke panden, in hun omgeving. Ik ga zelden recht voor een gebouw zitten want dan mis ik het perspectief. Helaas is Nederland nogal vlak, maar dorpjes in bijvoorbeeld Frankrijk, tegen een heuvel gelegen, zijn mooie uitdagingen. Ik overweeg om ook schetsen te gaan maken die vrijer zijn. Het juist perspectivisch willen tekenen is mooi, maar ook een valkuil: je loopt het risico dat de tekening dan wel technisch klopt, maar uitdrukkingsloos wordt. Ik weet niet of dat nou het doel is dat ik nastreef. Bovendien begin ik te beseffen dat weglaten ook een kunst is. Vermoedelijk ga ik balanceren op die verschillende vlakken.”

Tip voor mensen die moeite hebben met perspectief tekenen : “Ga in elk geval niet te dicht op een pand zitten. Werk mogelijk slechts een gedeelte van het pand uit. Kloppend perspectief is overigens geen must. Per slot van rekening is het ook maar een interpretatie. Ik zie genoeg mooie schetsen op de site van schetsers die het perspectief juist kunnen loslaten en daardoor veel expressie creëren.”

“Ik ben eigenlijk tamelijk individueel als het om tekenen gaat. Ik heb nooit met de Urban Sketchers Nederland meegedaan aan een evenement en zou ook niet weten of me dat bevalt. Misschien moet ik het gewoon maar eens doen. Ik vind de Facebook-groep erg leuk. Tot enkele jaren geleden wist ik niet eens dat een dergelijke groep bestond en dat mensen met elkaar gingen tekenen. Iemand die mij ooit zag tekenen in Doesburg tipte me en daar ben ik nog altijd dankbaar voor. Het leuke van de Facebookgroep is dat iedereen mee kan doen en men elkaars werk steunt. Wat dat betreft is het een prachtige synthese van liefhebbers en ik leer ook van anderen.”

Bedankt voor je verhaal, Rieuwert. Kom vooral eens langs op een van onze National Sketch Days – of ga naar iets kleinere bijeenkomsten van lokale groepen bij jou in de buurt! In elk geval succes met je experimenten in aquarel!

Steenstraat waar ik geboren ben in Arnhem. Daarom voor mij de mooiste straat. Gezien vanaf terras voor Musis Sacrum. Niet mijn beste tekening, maar dat maakt niet uit