door Linda Toolsema
In het interview maken we deze maand kennis met Letty van Drie uit Almere. Wie eerder dit jaar bij de Sketch Day in Amsterdam was, herinnert zich misschien Letty’s workshop over ‘arceren als Rembrandt’. Eerder werkte Letty mee aan de Sketch Day in Almere (2021). Hoogste tijd dus voor een nadere kennismaking.
Letty in actie bij het Muiderslot.
Letty is geboren en getogen in Diemen, onder de rook van Amsterdam, maar woont nu al bijna de helft van haar leven in Almere. Ze tekent al sinds ze een potlood kan vasthouden. Tijdens haar studie aan de Hogeschool voor de Kunsten in Amsterdam kwam Letty in aanraking met grafiek. Het technische en procesmatige sprak haar erg aan, en na haar studie heeft ze dan ook tientallen jaren vooral etsen gemaakt. Letty werk graag in series, waarin ze een concept, een beeld, kan door ontwikkelen. De afgelopen vijftien jaar heb heeft ze met een collega-kunstenaar een eigen grafiek atelier gehad, waar etsen, droge naald, hoogdrukken en monoprints gemaakt werden. Ze ontwikkelden eigen processen en technieken met alternatieve en gifvrije materialen.
“Nu zijn we met pensioen,” vervolgt Letty. Maar dat betekent niet dat ze stilzit. Letty tekent vaak, veel en snel. Ze tekent wat ze ziet (zoals we gewend zijn van urban sketchers) maar ook wat ze bedenkt en wat ze voelt. “Ik heb altijd, overal en op alles getekend. Mijn ouders hadden altijd papier, potloden en pen voor mij bij zich. Maar ik moest wel meedoen met het gesprek en andere activiteiten. Als tekenaar ‘in het wild’ heb ik dat ook altijd gedaan. Tekenen is voor mij een staat van waarnemen en concentreren. Maar ondertussen kan ik praten, luisteren, vergaderen, lezen enzovoort.”
Letty heeft dus een wat andere aanpak dan de gemiddelde urban sketcher, maar dat maakt het juist leuk om over haar schouder mee te kijken. In dit interview deelt ze haar persoonlijke benadering met ons.
Mindset
Allereerst gebruikt Letty veel principes uit de grafiek. Dat zie je aan pengebruik, lijnvoering, vlak- en kleurgebruik en aan het onderwerp dat meerdere keren terugkomt. Ze werkt direct met pen, vaak over kleurvlakken.
De skyline van Almere vanuit de Wilde Weelde, een heemtuin.
Over de herhaling van onderwerpen vertelt Letty: “Ik vind het gewoon om een tekening opnieuw te maken. In de grafiek is het normaal om onderzoek, voorwerk, schetsen, concepten en proefdrukken te maken. Sterker nog, veel werk doen voor iets wat misschien nooit een afgerond kunstwerk wordt, hoort bij het proces.” Naast het tekenen en grafiek breit Letty ook, en ze verwijst naar de begrippen ‘productbreien’ en ‘procesbreien’. Bij het eerste gaat het om het eindproduct dat gemaakt wordt, terwijl dat bij het tweede niet zo van belang is, daar gaat het vooral om breien zelf. “Ook bij het breien ben ik van het proces. Proefjes maken, uitproberen, beginnen, tot inzicht komen, uithalen en opnieuw beginnen. Dan heb ik veel geleerd. Maar ik ben eigenlijk niet geïnteresseerd in het eindproduct.”
De skyline van Almere vanaf het water, een compilatie gemaakt op verschillende dagen, tijdens tien minuten durende boottochtjes.
Letty benadert urban sketching op dezelfde manier. Ze ziet het schetsen als een proces om de omgeving waar te nemen, en het beleven is voor haar interessanter dan het eindproduct, de tekening. Zo wil Letty leren en ervaren door te tekenen.
De skyline van Almere vanuit het Lumièrepark, getekend over een monoprint.
Haar eerste tekening bij een sketchcrawl noemt ze de ‘warming-up’. Die neemt ongeveer een kwartier tijd in beslag. Hoewel dit dus een snelle, voorlopige schets is, post Letty deze vaak ook op haar social media (Instagram, Facebook). In hun onderzoekende, onvolmaaktheid zijn dit soort schetsen onderdeel van het proces.
Tijdens het tekenen is Letty niet bezig met het analyseren van het eindresultaat. Achteraf bekijkt ze wel wat gelukt is en wat er te leren was. Soms leidt dat weer tot een volgende tekening. Een enkele keer maakt Letty haar tekening onderweg naar huis in de trein nog af, met wat echt nodig is om de beleving weer te geven. “Maar meestal is het wat het is. Ik maak een foto, snij wat bij, klein beetje tekst erbij en plaats het op social media.”
Onderwerpen en ontmoetingen
Letty tekent regelmatig mee met de Urban Sketchers groepen in de Randstad regio en komt ook graag naar de landelijke Sketch Days van Urban Sketchers Nederland. In haar eigen omgeving tekent ze vaak alleen. “Het is iedere keer speciaal om het bijzondere te vinden in een beeld dat ik zo vaak zie.”
Heemtuin de Wilde Weelde in Almere.
Letty tekent snel en veel en je zult haar niet lang op dezelfde plek zien tekenen. Meestal loopt ze tussendoor een rondje. “Dit jaar heb ik eindelijk een vouwstoeltje aangeschaft, maar ik moet er nog aan wennen dat ik daarmee niet zo flexibel ben. Het liefst zit ik op mijn opvouwbaar kussentje. Of sta ik met mijn lichtgewicht tekenbord te tekenen. Ik probeer in ieder geval comfortabel en niet in de loop te werken. Als een plek niet bevalt of niet goed voelt, wil ik snel weg kunnen.”
Tijdens het tekenen richt Letty haar aandacht vooral op haar omgeving: “Vaak is tachtig procent van de aandacht op de omgeving, het onderwerp, en maar twintig procent op mijn papier. Soms lijkt het meer op ‘blind’ tekenen.” Juist omdat Letty heel veel om zich heen kijkt om de omgeving in zich op te nemen, maken mensen snel een praatje met haar. Dat vindt ze niet erg, en ze praat gewoon mee terwijl ze doortekent. Sommige mensen vertellen wat over de omgeving, of over zichzelf. “De enige gesprekken die ik minder vind, als uitgebreid verteld wordt waarom men niet (meer) tekent.”
Allerlei onderwerpen kunnen in Letty’s tekening terechtkomen, maar het moet haar op de een of andere manier wel boeien. Wonend in Almere heeft ze een voorkeur voor moderne architectuur. Ook bouwactiviteiten vindt ze fascinerend: bouwkranen, groot gespecialiseerd materieel en de mensen die het gebruiken.
Werkzaamheden aan de Esplanade.
Buiten Almere zoekt Letty vaak het grensvlak tussen oude en nieuwe architectuur. “In ons volgebouwde land hoef ik daar nooit ver naar te zoeken.”
UFO op het ProRail gebouw in Utrecht.
Letty voelt zich sterk aangetrokken tot verzamelingen van elementen met kleine afwijkingen, herhalingen dus. “Ik analyseer structuren, symmetrie en systemen zodat ik ze kan tekenen. Dat heeft voor mij niets met perspectief en meetkunde te maken. Ik heb dat uiteraard geleerd, maar ik streef dat soort realisme niet na. De meeste van mijn tekeningen bevatten delen van een object, zelden een heel gebouw.
Impressies van het Regus gebouw in Almere. Letty schilderde dit gebouw op een vel papier dat ze kan vouwen tot een boekje (lees meer onder het kopje Materialen). Dat verklaart waarom in deze afbeelding twee schetsen zijwaarts gedraaid zijn en twee ondersteboven – als het boekje gevouwen is, staat alles weer rechtop.
Het Regus gebouw bij zonsopkomst.
En ten slotte tekent Letty graag mensen. Favoriete thema’s daarbij zijn mensen op bankjes, mensen in zomerse (soms wat summiere) kleding, mensen die muziek maken en mensen die helemaal niets in de gaten hebben omdat ze met hun mobiele telefoon bezig zijn. “De nieuwere menstypes zijn bezorgers en statiegeldverzamelaars. En natuurlijk teken ik graag urban schetsers, dat is ook een handige manier om hun namen te onthouden.”
Haarlems Studentenkoor in de St. Bavokerk, Haarlem.
Materialen
Als Letty op locatie gaat tekenen, neemt ze een selectie aan papier mee. Soms werkt ze op losse vellen, vaak ook in een eenvoudig boekje dat gemaakt is van één groot vel papier door een paar insneden te maken en het vel te vouwen. Deze boekjes staan bekend als ‘meander’ boek (voor een voorbeeld zie deze video van Cathy Johnson). Meestal is het papier aan één kant wit en aan de ander kant bewerkt – “ik noem het bespeeld, met grote vlekken aquarelverf, of soms een print”. De aquarelverf krijgt de kans om zijn persoonlijkheid, bijzondere eigenschappen te laten zien. Door dit thuis voor te bereiden, krijgt het papier de kans om volledig en strak te drogen, en zo is er onderweg niet zoveel extra nodig om een tekening te maken. “De aanwezige kleur kan ik verwassen en aanvullen. Voor mij is kleur meer een expressie dan een realistisch gegeven.”
Ter plekke bekijkt Letty dan wat bij de situatie past. “Dat zijn een boel vage afwegingen. Over de plek, het onderwerp, het gezelschap, het weer, mijn gevoel enzovoort.” Als ze in een meanderboekje werkt, gaat de tekening soms over een enkele pagina, maar ook regelmatig over dubbele of meerdere pagina’s. “Ik bekijk iedere scène apart en draai het papier als dat beter uitkomt. Ik probeer wel de vouwen in het papier strategisch te gebruiken.” Als het boekje gevuld is en vervolgens weer uitgevouwen wordt, staan sommige tekeningen zijwaarts of ondersteboven. “Zo’n uitgevouwen vel is wel leuk om te zien, maar slecht te fotograferen en soms zeer verwarrend. Gelukkig dateer ik al mijn tekeningen en voeg wat tekst toe, zodat ik ze individueel kan plaatsen.”
Letty gebruikt graag zwaar papier, want het moet tegen het krassen van haar pen bestand zijn. Ze heeft een voorkeur voor etspapier van 400 tot 600 gr/m2 en aquarelpapier van 300 tot 450 gr/m2. Daarnaast gebruikt ze ook stevig gerecycled bruin papier in haar zelf ingebonden werkboeken. Haar favoriete pen is de Pentel Tradio ML50, een navulbare, niet-watervaste pen die verschillende lijndiktes kan maken. Daarnaast neemt ze ook een watervaste tekenpen mee, “ergens tussen 0.3 en 0.8 mm met een harde kraspunt”. Voor de kleur gebruikt ze een groot waterpenseel en één of meer van haar zelf samengestelde minipaletjes. Deze hebben ondiepe grote vakjes, gevuld met professionele aquarelverf. De kleuren wisselen, maar zijn per doosje op elkaar afgestemd volgens het (grafiek) principe: een geel, een rood, een blauw, een neutraal. Als er meer vakjes zijn in het doosje, dan komen er extra warme kleuren bij (rood, magenta, paars). “Maar nog eerder pak ik een extra doosje mee. Ik heb veel verschillende thema’s, ze wegen niets en nemen nauwelijks plaats in.” In iedere tas heeft Letty wel iets om mee te tekenen, en in de rugzak die mee het land in gaat, zit bovendien een willekeurige selectie extra kleur media (potloden, stiften, krijtjes enzovoort).
Materialen en schetsen van Amsterdam.
Uitdagingen
Wat Letty vooral aanspreekt bij het urban sketchen is de ontmoeting met andere mensen die allemaal van tekenen en tekenmateriaal houden. Te zien hoe dezelfde plek (waar ze misschien anders niet zou komen) inspireert en heel verschillende tekeningen kan opleveren.
Letty vindt het ook leuk om een op een schetsdag te worden uitgedaagd door opdrachten, ‘challenges’ en workshops die tot de verbeelding spreken en de diversiteit voeden. Soms bedenkt ze ook haar eigen uitdagingen, bijvoorbeeld door zich af te vragen ‘wat valt me op aan deze plek?’.
In de trein.
Aan het eind van het interview merkt Letty op: “Bij het uitzoeken van de tekeningen voor dit interview kwamen ook een heleboel herinneringen terug: het weer, de sfeer, het veranderende licht, de geluiden, de geuren, de ontmoetingen, en hoe ik me toen voelde. En er is weer een paar kilo oud papier geruimd. Het zijn maar schetsen; ik heb er zoveel en ze hebben allemaal geholpen bij de ontwikkeling van oog-, hand-, brein- en tekenvaardigheid.”
Recente reacties