Arthur Oster is een enthousiaste urban sketcher. Nu weer actief op Curaçao, maar de afgelopen maanden was hij aan het tekenen in Nederland (en de rest van Europa). Voor Kristof, een sociaal-cultureel tijdschrift uitgegeven in Curaçao, schreef hij onderstaand artikel, waarin hij urban sketching kunsthistorisch wil duiden.
Ik schreef hem dat ik het een leuk artikel vond, waarin Arthur kunsthistorische kennis koppelt aan een sterke mening en vooral aan zijn aanstekelijke enthousiasme voor urban sketching. Daar was Arthur het helemaal mee eens!
Veel leesplezier!
Roger

Urban Sketching: De nieuwste stroming in de schilderkunst

De eeuwige drang naar vernieuwing

door Arthur Oster

Iedere generatie moet iets aparts, iets nieuws leveren. De generatiekloof is soms zo herkenbaar en verklaart ook vaak het onbegrip over vernieuwing.
Door de ontembare ambitie om te vernieuwen, om te verbeteren, is de wereld gekomen op het punt waarop het zich nu bevindt. Maar morgen is het weer anders, weer beter, nog moderner.
Dat geldt voor de wetenschap, die voortbouwt op de resultaten uit het verleden. Maar dat geldt ook voor de beeldende kunst. Steeds, bijna logaritmisch vliegt de wereld van de ene naar de volgende verbetering van de internettechnologie. Duurde het vroeger vaak jaren of zelfs decennia om een medicijn te ontwikkelen, het afgelopen jaar werden medicijnen tegen het coronavirus in een paar maanden tijd ontwikkeld.

George Breitner (1857-1923)

Horten en stoten

Hoe ontwikkelt de kunst zich? Ook logaritmisch snel? Nee. De meeste vormen van kunst veranderen met horten en stoten. Met groeipijn en trots. Met smadelijke mislukkingen en blijvertjes. Het experiment is de basis voor kunstvernieuwing. Kunstenaars zijn altijd navolgers en experimenteerders.
Maar het modernisme eiste dat alles nieuw en origineel zou zijn. Van gekkigheid wisten kunstenaars soms niet waar ze mee bezig waren. Na de klassieke figuratieve schilderkunst, moest het vooral na de uitvinding van de fotografie, allemaal abstract zijn. Soms was dat de redding voor bepaalde kunstenaars die de abstractie invluchtten, omdat ze eigenlijk geen kwast of beitel goed konden vasthouden. Absurdisme is een kunstvorm bij uitstek, die de waanzin kan benaderen. En toch vallen kunstenaars bijna altijd weer terug op oude waarden en technieken. Rembrandt keek over zijn schouder naar Caravaggio. Van Gogh bestudeerde Rembrandt. De impressionisten ztten zich af tegen de Parijse “salon”, maar ondertussen werden ze er wel door beinvloed.

Claude Monet (1840-1926)

De horten en stoten zijn duidelijk zichtbaar op belangrijke kruispunten in de geschiedenis. Toen in de vijftiende eeuw het medium olieverf opkwam, zag je een duidelijke groeispurt. Met olieverf kon je kleuren eindeloos en perfect mengen. Veel beter en subtieler dan met het middeleeuwse tempera en met waterverf. De impressionisten onder aanvoering van Claude Monet, met hun verf in tubes, gooiden in de tweede helft van de negentiende eeuw het stuur van de schilderkunst weer radicaal om. Kleur, kleurcontrast en gevoel voor kleur werden belangrijker dan vorm en lichtcontrast. Henri Matisse vond rond 1900 dat je je kleurkeuze moest loskoppelen van de werkelijkheid en koos voor een techniek die uitmondde in het “fauvisme”. Wilde kleuren, felle schreeuwende schetsen.
De Russische schilder Kazimir Malevitsj schilderde in 1915 een zwart schilderij. Daarna een zwarte cirkel. Daarop was niets zien dan een zwart vlak. Terug naar het niets. Naar de bron, naar de supereenvoud, naar de basis. Weg met de afbeelding! Weg met vormen. Waarom een kleur? Waarom moet een afbeelding een gelijkenis met de werkelijkheid hebben? De werkelijkheid is er of hij is er niet; de kunstenaar staat ver verheven boven die dilemma’s. De kunstenaar is onbegrepen en wil dat ook blijven. De diepste belediging voor een kunstenaar was lange tijd als er van hem gezegd werd vooral een illustrator te zijn.

Henri Matisse (1869-1954)

Figuratieve en semi-abstracte kunst

Maar figuratieve schilderkunst verdween nooit. Ondanks dat veel mensen dat ouderwets vonden. Maar ondanks de opkomst van de fotografie bleef er vraag naar portretten, landschappen, stillevens en andere voorstellingen waarin mensen zich konden herkennen. Ondanks de veelheid van nieuwe, “modernistische” stromingen in de abstracte kunst, bleef er altijd vraag naar realisme. En ook die maakte grote veranderingen door. George Breitner gebruikte foto’s als voorbeelden voor stadsgezichten. Andy Warhol (1928-1987) drukte portretfoto’s in zeefdruk af en werd daarmee een stijlicoon.
Marlene Dumas (1953) maakte waterverfportretten in series en David Bade gebruikte alle materialen die hij kon vinden om levende wezens twee- of driedimensionaal semi-abstract uit te beelden.
Intussen werd graffiti als kunstvorm erkend en werd Jean-Michel Basquiat (1960-1988) voor sommigen een kunstheld. Maar realisme en zelfs hyperrealisme (Henk Helmantel (1945) bleven.

David Bade (1970) – It’s a long way coming home, 330 x 260 cm. 2016. Courtesy David Bade

Urban Sketching

Zo’n 10 jaar geleden begon de Amerikaanse journalist en illustrator Gabriel Campanario in Seattle met iets nieuws. Ja, natuurlijk bouwde hij in bepaalde zin ook voort op de kunstenaars die hem vooraf gingen, maar zijn initiatief werd een groot succes. Plein air schilderen was al een soort uitvinding van de impressionisten en de illustratieve benadering van z’n werk viel al snel op.
Er ontstond een duidelijk nieuwe stroming, die niet-commercieel van aard is: Urban Sketching. Hij creëerde een on-line forum voor schilders en tekenaars. Geen elitair genootschap, geen gilde, geen etherisch gewouwel, maar een figuratieve schilderkunstvorm waaraan iedereen kan en mag meedoen. De organizatie steunt op vrijwilligers en werkt non-profit “for all sketchers out there who love to draw the cities where they live and visit, from the window of their homes, from a cafe, at a park, standing by a street corner… always on location, not from photos or memory.”

Campanario’s idee werd een wereldwijde hit. Overal werden en worden urban sketchers groepen opgericht. Van New York tot Tokio, van Amsterdam tot Curacao. Van Bejing tot Kaapstad. In Nederland heb je diverse Usk groepen (want Usk is de afkorting van Urban Sketching): Urban Sketchers Nederland, Urban Sketchers Amsterdam, Urban Sketchers Zaanstad, Urban Sketchers Rotterdam, Urban Sketchers Almere, Urban Sketchers Haarlem en andere die je vooral op facebook kunt volgen. Ben je van plan op vakantie naar Italie of naar Curacao te gaan? Zoek dan contact met de plaatselijke Usk groep en je wordt warm onthaald als collega!
Wekelijks [maandelijks} wordt het gratis magazine “Drawing Attention” uitgegeven met het laatste nieuws over nieuwe chapters, workshops en symposiums. Iedere week presenteert een “chapter” zich en laat zien wat de activiteiten in een bepaalde plaats zijn en worden de resultaten getoond.
Op Curacao zijn er nu zo’n 25-30 actieve urban sketchers die vrijdag ‘s ochtends gezamenlijk ergens bijeenkomen. Daarnaast wordt er ook veel “in het wild” gewerkt. De aanvraag van Curacao om als een offieel chapter te worden toegelaten, is in behandeling.

Wat is het kenmerk van urban sketching? Aan welke regels moet je je houden om volgens het patroon urban te sketchen?

1. Deelnemers schilderen of tekenen op locatie, binnen of buiten, vastleggend wat ze zien door directe observatie.
2. Hun tekeningen vertellen de verhalen van hun omgeving, de plekken waar ze leven en de plaatsen die ze bezoeken.
3. De tekeningen zijn een opname van tijd en plaats.
4. Ze zijn trouw aan de taferelen waarvan ze getuige zijn.
5. Men gebruikt uiteenlopende materialen en koestert de individuele stijlen.
6. Ze ondersteunen elkaar en tekenen samen.
7. Ze delen de tekeningen en schilderijen online.
8. Urban sketchers tonen de wereld, tekening voor tekening. (bron: UrbanSketchers.org)

Courtesy Renata Custodero 1961, Florence, Italie

Urban sketchers mogen dus niet iets uit het hoofd tekenen. Geen abstracte onzin, maar figuratieve prentjes zijn het duidelijke doel. Geen kopieën van foto’s of andere afbeeldingen. Maar sfeertekeningen, liefst met een verhaal! Illustreer wat je ziet en meemaakt. Het prachtige stadhuis met het cafe ernaast, mensen op het perron, waar je toch al moest wachten, de hondenshow met keurmeesters, de markt in het vakantiedorp, de camping met de bergen op de achtergrond, de oude auto show. De racefiets van de buurman. Allemaal prachtige onderwerpen voor een urban sketch! Thuis, in de buurt, op vakantie, overal kunnen urban sketchers terecht.

En dat concept is behoorlijk aangeslagen. De urban sketcher heeft vrienden, collega’s, en medekunstenaars over de hele wereld. Overal zijn ze welkom om gratis mee te doen. Ervaring is geen vereiste. Je hoeft geen topper te zijn, als je maar plezier in tekenen of schilderen hebt en je houdt aan de regels. Dan is alles toegestaan.
Het werk van urban sketchers wordt meestal vlot en snel gemaakt. Vaak binnen de twee uur. Een snelle schets, soms wat waterverf en klaar is kees. Meestal kleiner dan A-4 formaat, vaak in een tekenboekje. Gebruik een potlood, een pen, liefst een watervaste pen. Wat kleurpotloden en wat waterverf kunnen wonderen doen. Eventueel een viltstift. Dat hoeft toch niet zo moeilijk te zijn? Iedereen een ster, een kunstenaar, ongeacht je niveau……
Je hoeft geen expositie te organiseren om je werk te laten zien. Via Facebook en Twitter en andere social media kun je je werk aan de wereld tonen. Dat wordt ook gestimuleerd! Goed en slecht. Primitief en geraffineerd. Mooi en lelijk. Geschoold of autodidactisch. Kinderlijk en meesterlijk. Democratisch. En dat alles spreekt aan.
Het enige serieuze bezwaar tegen urban sketching is, dat het niet echt serieus is. Technische en filosofische verdieping staat niet zo hoog in het vaandel als bij de meeste kunststromingen. Op academies en andere kunstopleidingen wordt er niet veel aandacht aan besteed. Er wordt een beetje neergekeken op het speelse karakter van urban sketching. Verder botsen de illustratieve neigingen van urban sketching met de elitaire gedachte van de andere kunstopleidingen, die zich juist verzetten tegen illustratief tekenen en schilderen.

Arthur Oster (1948)

De toekomst

Ongetwijfeld zal urban sketching als kunststroming de komende jaren verder groeien en voor verdere vernieuwing zorgen. Het internet zorgt voor een globale en explosieve ontwikkeling die geen kunstvorm eerder kende. Bekendheid, uitwisseling van technieken, ideeen en stijlen kun je nu al overal online vinden.
Uit de groep die inmiddels miljoenen volgers heeft, zullen meesterlijke toppers opstaan, die zich onderscheiden en navolgers gaan krijgen. Nieuwe helden, nieuwe rolmodellen, nieuwe Rembrandts en nieuwe Van Goghs.
En dan ontstaat er vast weer een nieuwe stroming in de beeldende kunst …….