door Roger Klaassen

Tijdens onze National Sketch Day van 22 april traden we in de voetsporen van Rembrandt als urban sketcher. Voor wie er niet bij kon zijn: hier zijn de plattegrond en wat achtergrondinformatie bij de tekeningen van Rembrandt.

Rembrandt tekende veel buiten, met name op het platteland rond Amsterdam. In de stad tekende hij ook op straat, maar hij was dan vooral op zoek naar ‘personages’ die hij kon gebruiken voor zijn schilderijen. Er zijn slechts elf tekeningen bekend die Rembrandt maakte van de stad zelf. Deze elf tekeningen vormden het uitgangspunt voor de Sketch Day.

Het zal meteen opvallen dat Rembrandt snel werkte: in een paar lijnen zette hij het stadsbeeld op papier, zonder al te veel details. Veel plekken die hij tekende zijn inmiddels grondig veranderd, dus als je de elf plekken gaat bekijken zul je zien dat deze niet altijd eenvoudig te herkennen zijn.

---

Plattegrond

De nummers op de plattegrond vind je terug in de beschrijvingen van de tekeningen hieronder. De pijlen geven de richting aan waarin Rembrandt keek.

---

1 & 2

Twee tekeningen die Rembrandt dichtbij huis maakte. Zoals te zien is op vrijwel alle schetsen die Rembrandt van de stad maakte, ging hij vrij grof en snel te werk.

Hij zette in snelle halen een stadsbeeld neer, zonder zich al te zeer te bekommeren om de details. De toren links van het midden op tekening 1 hierboven is de Montelbaanstoren, die er nog altijd staat. Op onderstaande tekening 2 kijkt Rembrandt richting de Sint Antoniesluis in de richting van zijn huis (het huidige Museum Rembrandthuis), dat helaas niet op de tekening staat.

---

3

De toren links op tekening 3 hierboven is de toren van de Zuiderkerk, waar maar liefst drie kinderen van Rembrandt begraven liggen.

---

4

Op tekening 4 zie je de Montelbaanstoren, getekend rond 1644/45. Rembrandt liet de top van de toren weg, die was te modern voor de achtergronden die hij zocht voor zijn schilderijen van Bijbelse taferelen. De naam van de toren is een verbastering van Monte Albano, een Spaanse berg.

---

5

Van de gebouwen op tekening 5 staat niets meer overeind. Rechts zie je het Amsterdamse stadhuis dat afbrandde in Rembrandts tijd, daar staat nu het Paleis op de Dam. Verwarrend genoeg staat op de plek van de hoekige toren ook nu weer een gebouw met vierkante hoektoren.

---

6

Er is maar heel weinig veranderd aan het aanzicht van de Keizersgracht dat Rembrandt tekende (6): de brug en de Westertoren zijn direct herkenbaar.

---

7

Ook het stukje van het Singel op tekening 7 is nog goed herkenbaar… of lijken alle Amsterdamse bruggen op elkaar? Het valt in elk geval op dat er ook 350 jaar geleden veel bomen langs de grachten stonden.

---

8

De Nieuwezijds Voorburgwal was in Rembrandts tijd nog een gracht, zoals te zien is op tekening 8. Je herkent op de plek nu nog wel enigszins de flauwe bocht van de gracht.

---

9

Van de Kloveniersdoelen zoals Rembrandt die tekende op tekening 9, is niets meer te zien – op deze plek staat nu het majestueuze Doelenhotel. In opdracht van het Kloveniersgilde schilderde Rembrandt zijn beroemdste werk, de ‘Nachtwacht’. Waarschijnlijk schilderde hij het ter plekke – gezien het formaat kan hij het niet in zijn atelier gemaakt hebben. De muur waar de Nachtwacht oorspronkelijk hing bestaat nog en is een monument binnen in het hotel – ga overnachten in de Rembrandt Suite en hij is een nachtje voor jou.

---

10 & 11

Twee uitkijken over de Amstel. In Rembrandts tijd hield de stad hier ongeveer op: we zien vooral wat lage bebouwing en molens. Daarachter ligt het platteland, waar Rembrandt vaak wandelde en tekende. De steigers die je ziet op de tekeningen lijken een vroege voorloper van de Magere Brug, maar ze vormen een deel van de vestingwerken rond Amsterdam: ’s nachts werd de Amstel hier afgesloten.